Μάιος ή Καλομηνάς - Τι σήμαινε για τους Πόντιους ο μήνας των λουλουδιών

Μάιος ή Καλομηνάς, ο καλός μήνας των Ποντίων. Τι σήμαινε για τους Πόντιους ο μήνας των λουλουδιών, της βλάστησης και της καρποφορίας.

Απ' το ουσιαστικό καλομηνάς και την κατάληξη "εσιν" παράγεται κατά τόπους το επίθετο καλομηνέσιν(Κερασούντα), Καλομηνέσ' (Κοτύωρα-Τραπεζούντα-Χαλδία).

Την πρωτομαγιά στον Πόντο έφτιαχναν στεφάνια με λουλούδια και τα κρεμούσαν έξω από την πόρτα του σπιτιού τους, πιστεύοντας ότι θα έχουν την υγεία και τη ζωντάνια της φύσης.

Την πρώτη του μήνα οι τσοπάνοι και οι παρχαρομάνες έβγαζαν τα ζώα από το μαντρί, να βοσκήσουν και να κατεβάσουν γάλα, στολίζοντάς τα με κορδέλες και κουδούνια. Μέχρι το τέλος του μήνα τα ανέβαζαν στα παρχάρια.


"Έρθεν ο Καλομηνάς, πία γάλαν, αν πεινάς. Όνταν έρτ’ ο Καλομηνάς, φυτρώνε τα χορτάρια, ντ’ έμορφα επρασίντσανε τα τσόλια τα παρχάρια."

Μπορεί ο Μάιος να είναι ο τελευταίος μήνας της Άνοιξης αλλά στον Πόντο ήταν ένας βροχερός μήνας και μάλιστα σε πολλές περιοχές έπεφτε και χαλάζι. Επειδή η ατμόσφαιρα είναι πολύ καθαρή, τα σφαιρίδια του χαλαζιού είναι διαυγή σαν δάκρυ, κατά την ποντιακή μούσα "Τα δάκρα τς εκατήβαιναν...Καλομηνά χαλάζα!"

Προλήψεις και δοξασίες
Ο Μάιος στον Πόντο συνοδευόταν από διάφοες προλήψεις, δοξασίες. Οι Πόντιοι πίστευαν ότι τον μήνα αυτό κινδύνευαν από τα μάγια, γι αυτό και προσπαθούσαν να προφυλαχθούν με σκόρδα και μαγιοβότανα.

Στη Χαλδία πίστευαν πως αν κοιμηθεί κάποιος έξω στο ύπαιθρο κατά το Μάη μήνα και πάθει κάτι στην υγεία του ότι καλομηνιάεται (ρήμα).

Στην Κερασούντα που ο Μάιος θεωρείτο μήνα των μαγισσών, προκειμένου να προφυλαχτούν από την επήρειά τους έκαναν αυτοσχέδιους σταυρούς από βάτα ή φλοιούς τον οποίο έφεραν μαζί τους ή τον κρεμούσαν έξω και πάνω από την εξώπορτα του σπιτιού.

Στο Σταυρίν δεν γίνονταν γάμοι τον Καλομηνά γιατί θεωρούσαν:
"..Καλομηνά χαρά 'κι γίνεται, μαϊσσούνταν οι νεόπαντροι και ίλιαμ' η ταένυφος."

Πίστευαν επίσης ότι παιδί που γεννιέται τον Μάη (Καλομηνέσ' παιδίν) είναι όμορφο, γελαστό, τυχερό, αξιαγάπητο και ρέπει προς τον έρωτα.

"..Το αίμαν ατουν γλυκήν εν'
ήτ' οστούδ' ν' ατουν αγαπίεται."

Οι παροιμίες

Σε Κερασούντα και Χαλδία υπάρχει ρήμα «καλομηνεύκομαι» που σημαίνει -φέρομαι σαν τον Μάϊο.

"..Ο Μάρτ'ς οντάν μαρτεύκεται, διαβαίν τον Καλαντάρη κι οντάν καλομηνεύκεται, διαβαίν τον καλοκαίρην.."

Στην Ινέπολη, στην Οινόη και στην Κερασούντα ο Καλομηνάς λεγόταν και Μάης. Αυτό φανερώνει ο παρακάτω στίχος που ήθελε να δηλώσει το αδύνατο ποτέ να συμβεί:

"Όνταν κ' έχει ο Μάης Πέφτην κ' εβδομάδα Κερεκήν." Όταν δηλαδή ο Μάης δεν θα 'χει Πέμπτη, κι η βδομάδα Κυριακή.

Στην Ινέπολη πάλι υπάρχει το επίθετο Μαέσιος δηλαδή Μαγιάτικος (Μαέσιο τριαντάφυλλο)

Στη Ματσούκα έλεγαν τον στίχο:
"Καλομηνά πα είδα 'σε και ξάν' το μυτί σ' ύλιζεν." Η παροιμιακή αυτή φράση σημαίνει τον άνθρωπο που δεν αλλάζει, που είναι πάντα ο ίδιος. Η ίδια παροιμία λεγόταν στη Σάντα, στη Χαλδία και στην Τραπεζούντα.

Στην Ίμερα και στην Κρώμνη έλεγαν:
"...Έρθεν κι ο Καλομηνάς, όλ' τρών' κι εσύ πεινάς."

Υπήρχε έκφραση στα Κοτύωρα για τον αλαζόνα άνθρωπο:

"..άμον καλομηνέσ ' κόπρον σ' ιφταίρ απάν' 'κι στέκ'." Σαν μαγιάτικη κοπριά δεν στέκεται στο φτυάρι πάνω.

Στο χωριό Αντρεάντων Αμισού (Σαμψούντα), έλεγαν μια παροιμία όταν υπήρχε φιλοξενούμενος που δεν έλεγε να αναχωρήσει:

"...βράσον χαλκόν ιμ', βράσον, ους να φεύ' ο μισαφίρτς
Κρεμάχ' τσαρούχ ιμ', κρεμάχ', ους να 'ρται Καλομηνάς.»"

Το ίδιο έλεγαν και στο Κάρς με μια μικρή παραλλαγή :
"...βράσον τέντζαρη, βράσον, ους να φεύ' ο μισαφίρτς
Κρεμάχ' τσαντάχ -ι-μ', κρεμάχ, ους να 'ρται Καλομηνάς."

Στα Κοτύωρα η πρώτη βροχή του Μάη πίστευαν ότι είχε τη δύναμη να κολλίζει δηλαδή να μετατρέπει το γάλα σε γιαούρτι.

Και στο Μεσοχάλδιο με το νερό της βροχής του Μάη κόλλιζαν το γάλα.
Στα παράλια δεν ήταν γνωστός ο όρος κολλίζω, και αντ' αυτού έλεγαν μακαρτώνω το γάλαν. Επίσης δεν ήξεραν τη λέξη γιαούρτι αφού το έλεγαν ξύγαλαν ή μακαρτό ή μακαρτωμένο γάλα.

Το χαλάζι του Μαΐου ήταν καταστρεπτικό και δεν το ήθελε κανείς. Παρομοίωση τούτου είναι ο ακόλουθος στίχος :

"..Τ' αρνί μ' επαρακάλ'ν ατο, κι ατο εποίν' νεν νάζια
τα δάκρι α μ' εκατήβαιναν Καλομηνά χαλάζια."

Στο Σταυρίν το καλαντόνερο το ανακάτευαν μαζί με τον αγιασμό των Φώτων και το φύλαγαν σαν γιατρικό. Αυτό το μείγμα το ανακάτευαν μαζί με βροχόνερο του Καλομηνά και το χρησιμοποιούσαν σαν μαγιά για να πήξουν το γάλα σε γιαούρτι.

Στα Κοτύωρα και στο Μεσοχάλδιο συνήθιζαν τον Μάιο να παίρνουν αίμα με βδέλλες, κυρίως οι ηλικιωμένοι, πράξη που θεωρούσαν καλή για την υγεία τους.

Στα Κοτύωρα επίσης τα μικρά κορίτσια άλειφαν τα νύχια τους με αλοιφή από κοπανισμένα χόρτα ή με σινέα (κοκκινωπή βαφή), ή με κοπριά αγελάδας και τέντωναν τα χέρια τους στον ήλιο λέγοντας :

".. Ήλε, ήλε, κάντηλε,
Σύναξον τα χέρια μ'
Κοκκίντσον τα νύχ ια μ'."

Οι γιορτές του Μάη
Στις 9 Μαΐου οι Πόντιοι τιμούσαν τον Άγιο Χριστόφορο τον μεγαλομάρτυρα που καταγόταν από τα Σούρμενα του Πόντου.

Στις 21 Μαΐου με μεγάλη ευλάβεια και πανηγυρισμούς γιόρταζαν τη μνήμη των Αγίων Κωνσαντίνου και Ελένης.

ΠΗΓΗ pontosnews