«Συνταγές …Ανθεκτικότητας» την εποχή του κορωνοϊού

THESSNEWS


«Ό,τι δε σε σκοτώνει, σε κάνει πιο δυνατό»! έχετε διαβάσει στον Φρίντριχ Νίτσε, (κι αν όχι σε αυτόν, σίγουρα ακούσατε στο τραγούδι του Νίκου Πορτοκάλογλου). Οι δυο αυτοί «στοχαστές» της ζωής αναφέρονται εμμέσως στην έννοια της «Ανθεκτικότητας» (Resilience)*. Γράφει για την ThessNews η Εύη Ροδά, Εκπαιδευτικός, πτυχιούχος Νομικής ΑΠΘ, MSc στην Εκπαιδευτική Διοίκηση και Ηγεσία.


Δηλαδή και οι δυο αναφέρονται στο ίδιο εντυπωσιακό φαινόμενο της εσωτερικής δύναμης, που σπρώχνει «εκ των έσω» μερικούς ανθρώπους να χειριστούν με επιτυχία και αποτελεσματικότητα τα αποδιοργανωτικά γεγονότα που διαταράσσουν τη ζωή τους ή αποσταθεροποιούν την καθημερινότητά τους και την κανονικότητά τους, ανατρέποντας την ασφάλεια του «γνωστού» και του αναμενόμενου. Αναφέρονται σε αυτούς τους σύγχρονους ανθεκτικούς «Ζορμπάδες», που τελικά καταφέρνουν και αντέχουν να μείνουν όρθιοι, παρά τις δυσκολίες της ζωής, και μάλιστα τόσο αποτελεσματικά, που όχι μόνο επιβιώνουν, αλλά βγαίνουν και πιο δυνατοί μετά από τις αντιξοότητες, τις αναποδιές, τις ματαιώσεις, ακόμα και τις καταστροφές.

Σε γενικές γραμμές, Ανθεκτικοί (Resilient=άτρωτοι) είναι οι Άνθρωποι, οι Οργανισμοί ή τα Συστήματα που έχουν την ικανότητα ή το χαρακτηριστικό να αντέχουν και να χειρίζονται τις αντιξοότητες ευέλικτα, και να επανέρχονται στην κανονικότητα γρήγορα, χωρίς σοβαρές φθορές ή απώλειες, και μάλιστα ενισχυμένοι και με πρόσθετες ικανότητες αυτοπροστασίας. Thriving_not_just_surviving_resilience- / Susan Beltman , Caroline F. Mansfield, Anne Elizabeth Price: (2011)

Ο όρος αρχικά χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει την ικανότητα των οικοσυστημάτων να ανακάμπτουν από μια καταστροφή (Holling, 1973), όπως για παράδειγμα συμβαίνει με τα καμένα δάση, που ανανεώνονται (σύμφωνα με τους δασολόγους) κάθε 100-120 χρόνια, αν δεν έχει προλάβει κάποιος εμπρηστής ή επιπόλαιος να κάψει.

Στον χώρο των κοινωνικών επιστημών σημαίνει την προσαρμοστική ικανότητα του ατόμου να ανταποκριθεί θετικά και επιτυχημένα στις ανάγκες και απαιτήσεις του περιβάλλοντος και παρά τις αναποδιές, τους κινδύνους ή τις απειλές, να αντέξει και να ανακάμψει από τραυματικά γεγονότα. Επίσης, αφορά στην ικανότητα αντίστασης που προβάλλει το άτομο στις αντιξοότητες ή στην επαναφορά του στην κανονική κατάσταση, ύστερα από στρεσογόνες καταστάσεις και στην ενδυνάμωσή του σε μελλοντικές παρόμοιες καταστάσεις (Rutter, 2012)- Resilience as a dynamic concept / Rutter2012

Η Ann Masten (2001), αναφέρεται στην προσωπική ανθεκτικότητα ως την ικανότητα του ατόμου να διαχειρίζεται προκλήσεις και δυσκολίες σε όλες τις καταστάσεις και περιοχές της ζωής και να επανέρχεται χωρίς να καταρρέει μετά από αντιξοότητες. Ordinary magic: Resilience processes in development-Masten 2001

Η ανθεκτικότητα βασίζεται σε θεμελιώδη συστήματα της ανθρώπινης λειτουργίας και επιβίωσης και αντιπροσωπεύει έναν προσαρμοστικό μηχανισμό του ατόμου για να αντιμετωπίζει στρεσογόνους παράγοντες και δυσκολίες. Δεν είναι ένα χαρακτηριστικό που οι άνθρωποι είτε έχουν είτε δεν έχουν. Περιλαμβάνει συμπεριφορές, σκέψεις και ενέργειες που μπορούν να μάθουν και να αναπτυχθούν σε οποιονδήποτε (Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρεία) https://www.apa.org/topics/resilience

Στον χώρο των νοσηλευτικών υπηρεσιών η ανθεκτικότητα ορίζεται ως μια εσωτερική ενέργεια, ως εγγενής έμφυτη πηγή και κινητήρια δύναμη ζωής που ενυπάρχει σε διάφορους βαθμούς σε κάθε άτομο, και γίνεται αντιληπτή με την παρουσία συγκεκριμένων χαρακτηριστικών ή μέσω της εφαρμογής δυναμικών διεργασιών, που επιτρέπουν σε ένα άτομο να αντιμετωπίσει, να ανακάμψει και να αναπτυχθεί παρά το στρες ή τις αντιξοότητες.

Η έμφυτη ανθεκτικότητα μπορεί να αναπτυχτεί ή να ενισχυθεί μέσω γνωστικών πρακτικών μετατροπής, εποπτείας και συμβουλευτικής, συναισθηματικής εκπαίδευσης στην ενσυναίσθηση και την αυτό-επίγνωση, εμπειρικής μάθησης και υποστήριξης μέσω των κοινωνικών δικτύων.

Οι αντικρουόμενες θεωρήσεις για το τι ακριβώς είναι η «ανθεκτικότητα» έχει να κάνει κυρίως με τα εξής: 1) Πώς προσεγγίζεται η έννοια, δηλαδή αν είναι ικανότητα ή χαρακτηριστικό, αν είναι μια διαδικασία ή προκύπτει ως αποτέλεσμα 2) Σε ποιο στοιχείο εστιάζεται το ενδιαφέρον των ερευνητών, δηλαδή στους παράγοντες κινδύνου, στους προστατευτικούς παράγοντες ή στην επάρκεια του ατόμου. 3) Ποιοι είναι οι καθοριστικοί εσωτερικοί ή εξωτερικοί παράγοντες που προσδιορίζουν την ανθεκτικότητα (βιολογικοί, κοινωνικοί, οικονομικοί, γενετικοί, οικολογικοί, πολιτισμικοί ή ένα αλληλεπιδραστικό σύστημα παραγόντων). 4) Ποιο είναι το χωρο-χρονικό και πολιτισμικό πλαίσιο στο οποίο λαμβάνει χώρα η προσαρμοστική λειτουργία του ατόμου (οικογένεια, φίλοι, σχολείο, εργασία, κοινότητα, πλανήτης) Resilience definitions, theory, and challenges: interdisciplinary perspectives-Steven M. Southwick- George A. Bonanno-Ann Masten-Catherine Panter Brick-Rachel Yehuda

Για να γίνει αντιληπτή η έννοια της «ανθεκτικότητας», θα πρέπει να μελετηθούν και να αξιολογηθούν: 1) οι υπάρχοντες κίνδυνοι, δηλαδή οι παράγοντες επικινδυνότητας, οι αντιξοότητες ή τα στρεσογόνα γεγονότα (πχ. πόλεμος, φυσικές καταστροφές, έλλειψη διαπροσωπικών σχέσεων, φτώχεια, πανδημία κ.λπ.) 2) οι προστατευτικοί μηχανισμοί, δηλαδή οι προστατευτικοί παράγοντες που μετριάζουν ή τροποποιούν τους κινδύνους (π.χ. προσωπικοί, γενετικοί-βιολογικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες, οικογένεια, φίλοι, κοινωνική-οικονομική πολιτική, θρησκεία, πνευματικότητα κ.λπ.) και 3) η επάρκεια και η αποτελεσματικότητα του ατόμου, που αναφέρεται στην προσαρμοστική του ικανότητα να αντιμετωπίζει τις δυσκολίες στο συγκεκριμένο πολιτισμικό και ιστορικό πλαίσιο που ζει.